Wilhelminapark was het eerste park in Oegstgeest dat vanaf 1898 in ontwikkeling kwam.
Oorsprong
In een artikel uit 1929 wordt mooi uiteengezet hoe die eerste stappen zijn verlopen.
Aan het einde van de 19e eeuw lag Oegstgeest al gunstig ten opzichte van de stad Leiden. Toch waren er twee belemmerende facturen die ontwikkeling in de weg stonden:
1) De buitenplaatsen. Prachtig en waardeverhogend voor een gemeente, zijn deze terreinen niet te bebouwen dus ‘loze’ grond vanuit het oogpunt van ontwikkeling.
2) De voornaamste weg naar Leiden was – net als landgoed “Endegeest” in eigendom van een particulier. Deze had daar recht van tol op en oefende deze ook uit.
De heer Gevers had in 1850 de heerlijke rechten van Oegstgeest en Poelgeest van de gemeente Leiden gekocht. Hij overleed in 1877 en na het overlijden van mevrouw Gevers in 1896 kwam er verandering in de eerste belemmering. Gedeelten van haar landgoed werden in augustus 1896 verkocht. Hierbij werd het weiland tussen “Rhijngeest”, Rijksstraatweg en de weg naar Leidenop een veiling voor Fl. 18.802 gekocht door particulieren C.J.C. van der Meer om als Villapark in te gaan richten. Dit was de eerste stap in de groei van Oegstgeest naar een Villadorp.
Exploitatie park
De exploitatie ging echter niet meteen naar verwachting. Na aanleg van de wegen en bomen volgden een viertal in twee blokken gebouwde villa’s (nu Wilhelminapark 6-8 en 3-5). Toch leek in 1898 de opzet in eerste instantie te mislukken. Het besluit van de gemeenteraad in 1899 om een nieuw raadhuis te laten bouwen gaf al een goede impuls. Toch wilde de ontwikkeling nog niet echt vlotten: voor een goede exploitatie miste namelijk nog gas, water en elektriciteit. Met de ingebruikname van het nieuwe raadhuis in 1900 kwam hier verandering.
De water-, gas- (en later elektriciteits-) voorziening moesten langs de Leidsche Straatweg aangelegd worden. De onderhandelingen daarover namen flink wat tijd in beslag. Uiteindelijk kwam in 1905 de Tol en zelfs de weg in handen kwam van de gemeente Oegstgeest. Deze hief in 1907 de tol op en de ’trek naar Oegstgeest’ nam aanvang. Daarna werd in korte tijd het Wilhelminapark geleidelijk bebouwd.
De ontwikkeling van het park door de jaren heen is bij Topotijdreis.nl in topografische kaarten goed te volgen.
Benaming
Aanvankelijk werd deze wijk Villapark genoemd. In de openbare raadsvergadering van 21 februari 1902 komt namens de ontwikkelaars een verzoek aan de gemeente tot overname der wegen in het pas aangelegde Villapark. Ook komt “Schoonzicht” voor.
… ’het Villapark is een verfraaiing van het centrum van Oegstgeest. … zal de gemeente ook in de belastingen ten goede komen. … hetgeen bevorderlijk is voor de bloei en welvaart der gemeente.’
Geïnspireerd door deze fraaie woorden gaat de raad unaniem akkoord. Enige maanden later stellen B&W voor om het park de naam Wilhelminapark te geven.
Tijdens de bezetting is met ingang van 28 mei 1942 het Wilhelminapark tijdelijk omgedoopt tot Raadhuispark. Dit om alle referenties naar nog levende leden van het Nederlands koningshuis uit het straatbeeld te laten verdwijnen.
Vijver
Een van oudsher bestaande vijver/drinkplaats voor paarden vormde het middelpunt van het park voor menig aantal jaren.
Rond 1929 klagen de bewoners over de vijver en is er door de gemeente besloten tot demping van de vijver. Ter vervanging werd zelfs een ‘muziektent‘ geopperd, maar uiteindelijk is er gekozen voor een ontwerp van de firma v.d. Putten, welke voor 1800 gulden zou maken:
Een lage beplanting van het middengedeelte met daaromheen een grasgazon. Vanaf de ingang van het park vanaf de Endegeesterlaan een tweetal banken aan iedere zijde en een ronde bank rondom de boom. Daarachter een klein bassin, ongeveer 50cm diep, met een fontein.
Het kleine bassin kreeg ook een stenen kikker ter decoratie.
Wegwijzerpalen
in 1902 laten B&W vier ijzeren wegwijzerpalen à ƒ 30,– aan de toegangen van het Wilhelminapark plaatsen. Op oude foto’s van deze chique wijk zien we een mooi gedecoreerde wegwijzerpaal. Wegens de inhuldiging van Wilhelmina in 1898 hebben de palen een kroontje en halverwege een medaillon van de jonge koningin.
De vier palen staan bij elke ingang van het park: 1 vanaf de Geversstraat, 1 vanaf de Endegeesterlaan en 2 vanaf de Rhijngeesterstraatweg.
Telefoonpaal
Op oudere ansichtkaarten / foto’s van het Wilhelminapark, prijkt vóór het gemeentehuis een hoge paal op een sierlijke voet. Deze stond er niet bij de bouw en is in de jaren ’30 weer verdwenen (één van de afbeeldingen toont de paal bij een reeds gedempte vijver, dus heeft hij er tot minstens 1929 gestaan).
Onderzoek leert dat dit een telefoonpaal was. In de Leidsche Courant van 1910 wordt de ‘aanvraag plaatsing telephoonpaal Wilhelminapark‘ benoemd. Het vermoeden dat dit om deze paal gaat (welke er op het eerste gezicht te luxe uitziet voor een telefoonpaal) wordt bevestigd door de Unit Monumenten en Archeologie van Leiden. In hun historische analyse van het Leidsche straatbeeld wordt op pagina 14 en 154 namelijk een identieke, gietijzeren telefoonpaal op het Noordeinde. De paal en ook de kast eronder worden in het Wilhelminapark aangelegd door de firma Ribbink, Van Bork & Co te Amsterdam.
Hoewel in Leiden namelijk in 1904 al met de ondergrondse aanleg van het telefoonnet werd begonnen, verscheen er ook een alternatief voor de houten palen in de straten. Deze ijzeren opstijgpunten ogen veel sierlijker en minder storend dan de houten exemplaren. De voet hiervan is voorzien van een kast met deur.
Bruggen
Zowel ‘Oegstgeest in oude Ansichten’ als ‘Oegstgeest van Toen’ spreken over een Wilhelminabrug over de Zandsloot. De getoonde bruggen zijn echter niet dezelfde. De Leidsche Courant van 1910 spreekt over het laten branden van een lantaarn bij de “Wilhelmina-brug voor het huis van den dokter“. Wilhelminapark 2 is de woning van de dokter en bevestigt dat het de brug vanaf de Geversstraat is geweest.
De Paardenbrug lag over de Zandsloot bij de huidige kruising Geversstraat en Endegeesterlaan.
Tram
In de vroegste plannen was het de bedoeling één spoor om te leiden via het Wilhelminapark en de Rhijngeesterstraatweg. Maar daar wilde burgemeester Van Griethuijsen niets van weten. Dat de burgemeester zélf aan het Wilhelminapark woonde, zal vast bij zijn standpunt geholpen hebben:
Het spoor kan even goed, zoo niet beter door de Schoolsteeg gelegd worden. Waar in dit gedeelte der gemeente door het samen komen der twee straatwegen het verkeer het drukst en het gevaar het grootst is, is het niet wenschelijk dat ook het Wilhelminapark voor de vele wandelaars onnodig onveilig wordt gemaakt.’
Oegstgeest of Leiden?
Het heeft niet veel gescheeld of dit deel had niet in Oegstgeest, maar in Leiden gelegen. In 1907 werd door Leiden (weer) een annexatie-voorstel ingediend. In het ambitieuze plan zou het zuidelijke deel van Oegstgeest tot en met het Wilhelminapark en Julianalaan naar Leiden overgaan. Leiden beargumenteerde o.a. dat veel ‘Parkers’ op Leiden zijn georiënteerd en vermeldt in een van haar stukken:
Wilhelminapark 34 percelen, aantal gezinnen 35, waarvan 8 een beroep uitoefenen in Leiden, aantal studenten 2. Geversstraat 18 nieuwe percelen sinds 1896, aantal gezinnen 60, waarvan 2 een beroep uitoefenen in Leiden; aantal studenten: geen
Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland beslisten in 1915 dat alles bij het oude moet blijven. Hierna werd in 1920 uiteindelijk de grens opgeschoven naar de Warmonderweg.
Inrichting en bomen
De prachtige bomen zijn een belangrijk onderdeel van het park en omgeving. Door de jaren heen zijn ze verschillende keren onderwerp van gesprek geweest. Eerst in 1938, toen enkele bewoners bij de gemeente een verzoek indienden:
Door verschillende bewoners van het Wilhelminapark is een adres aan den raad gezonden waarin gevraagd wordt om sterke snoeiing of gedeeltelijke rooiing van boomen in het Wilhelminapark
Volgens de B&W zou dit wellicht een waardevermindering van de huizen een verminking van de gemeente betekenen. In 1955 werd opnieuw een verzoek ingediend door enige bewoners van Wilhelminapark 21-31. De volgroeide eiken zouden te veel zonlicht wegnemen en het verzoek was om ze dan maar te rooien.
De reactie van de gemeente was volstrekt anders dan in 1938. Om ook toekomstige klachten voor te zijn werd niet alleen het verzoek ingewilligd, maar zouden alle bomen preventief gerooid worden. Gelukkig kwamen andere bewoners van het park hier tegen in opstand en uiteindelijk is – als compromis – alleen het orginele verzoek ingewilligd.
Huisnummers
De huisnummers wijzigden in de eerste tientallen jaren voor zover ik heb kunnen terugvinden 2 keer. Tot aan ca 1915 werd er met C nummers gewerkt de rond de 100 lagen, maar ook C41. Rond die tijd werden de huizen opnieuw genummerd in een oplopende volgorde.
In 1930 besloot B&W om in 1930 de nummers in even en oneven structuur te hernummeren, zoals deze tot vandaag de dag zijn gebleven. Frappant is daarin wel dat het besluit en de praktijk anders uitpakken: de even en oneven kant zijn omgedraaid! De vermelding in de krant vermeld dat de woning van dr. Hugenholtz nummer 1 gaat zijn (wat het tot die tijd ook al was), maar vandaag de dag is dat toch echt nummer 2 geworden.
Met behulp van oude kranten en de bewonerslijst uit het boekje “100 jaar Wilhelminapark” is een redelijk overzicht te maken van oude en nieuwe nummers.
Herinrichting 2018
In 2017 is op verzoek van bewoners een herinrichtingsplan door de gemeente opgezet om het park een facelift te geven. In tegenstelling tot voorgaande jaren is dit plan in samenspraak met de bewoners tot stand gekomen. 7 Oude eiken zijn gerooid, maar tegelijkertijd zijn 22 nieuwe eiken geplant. De werkzaamheden zijn in 2018 afgerond. Het is goed om te weten dat de gemeente tegenwoordig meer beleidsmatig handelt in deze kwesties.
Beeld “Drie Gratiën / “Beeldengroep Vrouwen”
Kunstenaar Joop van Kralingen (1916-2001) onthulde in 1983 het beeld “Drie Gratiën” bij het raadhuis.
De beeldengids uit 2009, van de Gemeente Oegstgeest laat het volgende weten:
In de opdracht aan de kunstenaar is destijds meegegeven dat er sprake moest zijn van burgers die luisteren en bespreken wat er in het toenmalige gemeentehuis besproken en besloten werd. De plaats van het werk werd zo gekozen, dat het er onopvallend staat, maar toch wezenlijk onderdeel is van de architectuur van het plein voor het voormalige gemeentehuis aan het Wilhelminapark.
Klinkt als een prachtig verhaal! Hoe opvallend is echter dat het beeld een jaar eerder te koop stond in het Leidsch Dagblad? Het lijkt daarom waarschijnlijker dat dit na de ophef over het bestraten van het parkje is geplaatst?
Rijksbeschermd gezicht Wilhelminapark en Geesten
De bewoners stuurden in 1978 een brief aan de gemeente om het park tot beschermd dorpsgezicht te benoemen. Dit was voor de verbouwing van het gemeentehuis in 1981 waar veel onrust (vooraf én achteraf) over bestond.
In 1987 heeft de Vereniging Oud Oegstgeest reeds zelf een voorzet gedaan van monumenten in het dorp, de zogeheten ‘Paarse nota‘, waarin ook vrijwel alle panden van het Wilhelminapark zijn opgenomen.
In 1997 besloot de gemeenteraad het Wilhelminapark en Omgeving tot de status ‘beschermd dorpsgezicht’ voor te dragen . In november 2004 bekrachtigde de Gemeente Oegstgeest dit voorstel. De benoeming van ‘Wilhelminapark en Geesten’ tot beschermd dorpsgezicht werd op 28 maart 2006 officieel.
De status ‘beschermd dorpsgezicht’ betekent in dat er geen activiteiten mogen worden ontwikkeld welke het Park zouden schaden of veranderen. Voor alle bouw- en sloopwerkzaamheden is voortaan een vergunning nodig. Dit en meer is vastgelegd in het ‘Bestemmingsplan Wilhelminapark en de Geesten‘.
De Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed heeft de toewijzing van het beschermd dorpsgezicht geregistreerd onder nummer 297. Meer informatie hierover in de erfgoed wet van 2016 (waarin de Monumentenwet 1988 in overgegaan is).
Afbeeldingen
Onderstaand vindt u meer oude afbeeldingen vanuit verschillende bronnen. Heeft u oude foto’s, documenten of ansichtkaarten die hier nog niet tussen staan en welke op deze site opgenomen mogen worden? Neem dan contact op!